‘बघू , प्रयत्न करायलाच हवा. आई इथे सातार्‍यात कोणी ओळखीचे आहेत का आपले?’

‘इथे तुझ्या आतेची नणंद सातार्‍यात दिली आहे, पण त्यांची ओळख नाही फारशी.’

‘ति काढुया मी आतेला फोन करते. आणि आतेच्या नणंदेचा फोन घेते. आणि मग त्यांना फोन करते. बघू त्यांची काही मदत होते का?’

मी आणि आई जवळ कुठे एस.टी.डी. बुथ आहे का, शोधू लागलो पण त्या कॉलेजवळ एसटीडी बुथ नव्हता. एवढ्यात कॉलेजच्या कॅन्टींग मधून सुपरव्हायझर रणदिवे बाहेर येताना दिसले. मी त्यांच्या समोर गेले आणि त्यांना म्हटले.

‘सर, इथे जवळ एस.टी.डी.बुथ आहे का? मला इथल्या नातेवाईकांना फोन करायचा होता. ’

‘अमृता, तु धडपडतेस खरं पण उद्यापर्यंत सर्टिफिकेट आणणे कठीण होईल तुला.’

‘सर, मी १०० % सर्टिफिकेट आणणार. मला इथे एस.टी.डी बुथ कुठे आहे तो सांगा.’

अग, एस.टी.डी. बुथ इथे जवळ कुठे नाही. तिकडे राजवाड्याजवळ आहे. १ किमी लांब. एवढ्यात एक तरुण कँटींग मधून बाहेर आला. त्याच्याकडे पाहत ते म्हणाले. ‘अग, हे बघ हा आमच्या कॉलेजचा टॉपर, उमेश पोतदार. तु याच्या स्कुटरवर बसून राजवाड्याकडे जा आणि तुझे काय ते  फोन करुन घे.’ ते त्या तरुणाला म्हणाले,

‘उमेश, हिला जरा राजवाड्याकडे एस.टी.डी बुथ कडे घेवून जा. तिचे फोन झाले की परत या. ’ जा गं.

मी आईला इथेच थांब गं आई, येते. अस म्हणून त्या तरुणाच्या उमेशच्या स्कूटरवर मागे बसून राजवाड्याकडे गेले. तेथे त्याने एस.टी.डी. बुथ दाखवला आणि तो स्कूटरवर बसून माझी वाट पाहत राहिला. मी कोल्हापुरला आतेच्या घरी एस.टी.डी केला आणि तिला सर्व परिस्थिती सांगितली. आतेने तिच्या नणंदेचा फोन नंबर मला दिला. मग मी आतेच्या नणंदेला फोन लावला. तिला म्हटले, मी आणि आई तुमच्याकडे येऊ का? तिने मला पत्ता दिला आणि या म्हटले. मी परत उमेश पोतदार च्या स्कूटरवरुन कॉलेजकडे आले. उमेश ला थँस म्हटले. तो बिचारा हसून निघून गेला.

नशिबाने एक रिक्षा मिळाली आणि आई आणि मी आतेच्या नणंदेकडे आलो. या लोकांनी आमचे मनापासून स्वागत केले. आतेच्या नणंदेचे मिस्टर शाहू कॉलेजमध्ये प्रोफेसर होते. त्यांचा मुलगा सतिश व्हेटरनरी डॉटर होता. सर्व सुशिक्षित  फॅमिली. त्यांना माझी अडचण समजली. ते काका म्हणाले, आजच्या आज मुंबईला स्वत: गेलीस तर काहीतरी उपयोग होईल.

 ‘पण आमचं मुंबईत कोणी जवळचे नाही ओ काका’

‘घाबरु नकोस, माझी मुलगी लग्न करुन दिली आहे मुंबईत. ती दादरलाच राहाते. माझ्या मुलाला तुझ्या बरोबर पाठवतो. आज रात्रौ च्या बसने दोघ मुंबईला जा. आणि उद्या रजिस्ट्रेशन ऑफिसमध्ये जाऊन तुझ सर्टिफिकेट ताब्यात घे. ’

त्यांनी त्यांचा मुलगा सतिश ला बोलावून सांगितले. तो यायला तयार झाला. सतिश ची मिसेस माझ्याच वयाची. मि तीला माझ्याकडे अंगावरचा एकच ड्रेस असल्याचे सांगितले. तिने लगेच आपला नविन ड्रेस मला दिला. केवढे उपकार त्या लोकांचे ! आईला तेथेच ठेवले आणि थोडा दूधभात खाल्ला. आणि सतिश दादा बरोबर रात्रौ ११.०० ची मुंबई एस.टी. पकडली. सतिशदादा बरोबर होता म्हणून निर्धास्त होते. नाहीतर मुंबईत कोण होते माझे? गाडी सुटली आणि दिवसभराच्या दगदगीने मला झोप लागली. झोपेत सकाळचा इंटरव्ह्यू, प्रश्न विचारणारे प्राचार्य, रणदिवे आणि हो तो स्कुटर वरुन मला नेणारा त्या कॉलेजचा टॉपर उमेश पण येत होता. स्मार्ट हसतमुख उमेश. झोपेत मी त्याच्याशी बोलायला पाहत होते. एवढ्यात ड्रायव्हरने जोराचा ब्रेक लावला आणि मी एसटी त असल्याचे माझ्या लक्षात आले.

 झुंजुमुंजु दिसू लागलं आणि मी डोळे चोळत सकाळची मुंबई पाहत होते. जसजशी मुख्य मुंबई दिसू लागली. तसतशी आजूबाजूला बरीच जाळपोळ झालेली दिसत होती. ठिक ठिकाणी बंदुका हातात घेतलेले पोलिस फिरत होते. सहा वाजता बस परळ एसटी स्टँडवर आली. सतिश दादा आणि मी बसमधून उतरुन जरा बाहेर आलो तर बाहेर भयानक वातावरण होते. रस्त्यावर रत सांडले होते. आजूबाजूला डेड बॉडीच जळत होत्या. कवट्या फुटल्या होत्या. हातापायाचे तुटलेले अवयव रस्त्यात पडले होते. बॉम्बस्फोटानंतर मुंबईत दंगल सुरु होती. रस्त्यावर चिटपाखरु नव्हते. मुंबईत कर्फ्यू होता. हे रत, डेड बॉडीज् बघून मी थरथरत होते. कडायाच्या थंडीत घाम आला होता. सतिश दादा पण घाबरला होता. एवढ्यात पोलिस जवळ आले. त्यांनी त्यांच्या राहूटीत बसायला सांगितले. चहा बिस्कीटे दिली. त्यांनी मुंबईत एवढ्या दंगलीत का आला होतात असा प्रश्न विचारला. मी सर्व हकिकत सांगितली. आजच्या आज मला परमनंट रजिस्ट्रेशन सर्टिफिकेट मिळण्याची आवश्यकता असल्याने मला मुंबईत याव लागलं. हे त्यांना सांगितले. त्यांनी सर्व कागदपत्रे पाहिली. आणि आठ पर्यंत कर्फ्यू असल्याने तोपर्यंत राहूटीत बसायला सांगितले. दीड तास पोलिसांबरोबर आम्ही गप्पा मारल्या. आठ वाजले. आणि मुंबईतील कर्फ्यू उठला. तस पोलिस व्हॅन मधुन पोलिस मंडळींनी आम्हाला सतिश दादाच्या बहिणीच्या घरी पोहोचवले. आम्ही येणार याची सतिश दादाच्या बहिणीला कल्पना असल्याने आणि मुंबईतील दंगलीमुळे ती मंडळी काळजी करत होती आणि वाट पाहत होती. पण ती भली माणसं होती. ओळख काढल्यानंतर लक्षात आलं. ती म्हणून लांबून लांबून आमची पाहुणीच होती. त्या ताईने मला पाणी काढून दिलं. आणि मग मी स्नान केल. सतिशदादाने पण स्नान केल. आणि त्यांचेकडे न्याहारी करुन आम्ही चालत चालत वरळीच्या दिशेने निघालो. रजिस्ट्रेशन ऑफिस वरळीला होतं. दादरवरुन वरळी ३-४ किलोमीटर. बस सर्व्हिस थोडी फार सुरु होती. पण बसवर दगडफेक झाली की लगेच बंद होत होती. म्हणून चालत जायचा निर्णय घेतला. वाटेत ठिकठिकाणी दंगलीच्या खुणा दिसत होत्या. बहुतेक दुकाने बंद होती. शाळा बंद होत्या. घाबरत घाबरत पण सावधपणे आम्ही चालत होतो. १२.०० च्या सुमारास आम्ही रजिस्ट्रेशन ऑफिसच्या बिल्डींगपर्यंत पोहोचलो. आजूबाजूची बहुतेक ऑफिसे बंद होती. रस्त्यावर शुकशुकाट होता. मला आता टेंशन येत होत. एवढी धडपड करुन आम्ही मुंबईला आलो खरं पण माझ काम होणार? की पुन्हा अपयश….

सतिश दादा मला धीर देत होता. त्या बिल्डींगच्या अगदी वरच्या मजल्यावर ते ऑफिस होत. तीन मजले चढून जायचे होते. आम्ही दोघ हळूहळू जीने चढत होतो. पहिल्याच मजल्यावर अचानक एक काळ मांजर आडव आलं. सतिशदादा घाबरला. नर्व्हस झाला. मी दादाला म्हटले. ‘ मांजर आडव आलं ना, आता माझ काम निश्चित होणार.’ तो म्हणाला, काळ मांजर आडव आल तरी तुझ काम होणार म्हणतेस.

हो, हो, काम होत की नाही बघ. मी त्याला आत्मविश्वासाने म्हटलं. एवढ्यात पन्नाशीचे एक इनशर्ट केलेले गृहस्थ आमच्या बाजूने खाली गेले. मी त्यांचेकडे पाहात पायर्‍या चढले. शेवटी एकदाचे रजिस्ट्रेशन ऑफिसला पोहोचले. तेथे एकच शिपाई बसला होता. मि त्याला म्हटले, ‘दादा, मी सातार्‍याहून आले आहे. माझे एम.डी.चे. रजिस्ट्रेशन सर्टिफिकेट न आल्याने मला या दंगलीत मुंबईत यावे लागले. कसंही करुन आजच्या आज मला ते रजिस्ट्रेशन सर्टिफिकेट मिळायला हवं.’ तो म्हणाला  ‘आत्ताच ते म्हापणकर साहेब येथे होते. काही काम नाही म्हणून घरी जातो म्हणाले.’

‘आत्ता खाली गेले ते इनशर्ट वाले काय?’

हो हो आत्ताच खाली गेले तेच ते.

त्यांचे शेवटचे वाय न ऐकताच मी धावत अक्षरश: उड्या मारीत जिना उतरु लागले. धडाधड धडाधड धावत अर्ध्या मिनिटांत त्या गृहस्थांच्या समोर उभे राहिले. एवढी धावत आल्याने माझ्या तोंडातून शब्दच फुटेना. मोठे श्वास घेत मी बोलू लागले. ‘सर, मी सातार्‍याहून आले आहे. माझं रजिस्ट्रेशन सर्टिफिकेट न मिळाल्याने माझी एम.डी.ची अ‍ॅडमिशन थांबली आहे. आज सायंकाळपर्यंत मला सर्टिफिकेट सादर करावीच लागेल. अन्यथा …. प्लीज सर. एवढ्या दंगलीत मी मुंबईत आले आहे .’

माझी ती परिस्थिती बघुन म्हापणकर सर म्हणाले, ओके ओके. तुम्ही वेळेवर आलात. अन्यथा मी गेलो असतो. असे म्हणून ते गृहस्थ माझ्याबरोबर वर आले. सतिश दादा ऑफिस मध्ये बसलेलाच होता. म्हापणकर सरांनी माझ्या हातून माझा नंबर घेतला आणि ते सर्टिफिकेट शोधू लागले. शेवटी एका गठ्ठयात माझ्या रजिस्ट्रेशन सर्टिफिकेटची डुप्लीकेट त्यांना सापडली. ती दाखवत ते मला म्हणाले. ‘हे बघा मॅडम, तुमचे सर्टिफिकेट पोस्टाने पाठवलयं. पण या दंगलीमुळे सध्या पोस्टाच्या गाड्या बाहेरगावी जात नाही आहेत. त्यामुळे बहुतेक तुम्हाला हे मिळाले नसेल. मी याची डुप्लीकेट तुम्हाला देऊ शकतो. ’

‘पण सर, आज पाच वाजेपर्यंत मला हे सर्टिफिकेट कॉलेजमध्ये द्यायचे आहेत. अन्यथा…’

‘ओके. मी तुमच्या कॉलेजला फोन करुन सांगतो. असं म्हणून त्या भल्या गृहस्थाने माझ्याकडुन कॉलेजचा फोन नंबर घेतला आणि ऑफिसच्या एस.टी.डी फोन वरुन फोन लावला. सुदैवाने फोनवर रणदिवेच होते. त्यांनी रणदिवेंना अमृता फलटणकरचे सर्टिफिकेट पोस्टाने पाठवलेले आहे. पण मुंबईतील दंगलीमुळे ते तिला मिळाले नसल्याचे सांगितले.’ रणदिवेंनी त्यांना वरील सर्टिफिकेट फॅस ने पाठवायला सांगितले आणि ऑफिसमधील प्यून ने तातडीने फॅस करून कॉलेजला पाठविले. दोन मिनिटात रणदिवेंचा सर्टिफिकेट मिळाल्याचा फोन आला. आणि अशा रितीने माझे  अ‍ॅडमिशन पके झाले.

 मी या ऑफिसर म्हापणकरांचे मनापासून आभार मानले. त्या प्यून दादाचे आभार मानले. आणि आम्ही दोघ परळ एसटी डेपो कडे निघालो. तेथे पुणे गाडी लागलेलीच होती. ति पकडून सायंकाळी सहा पर्यंत पुण्यात पोहोचलो. दुसरी कोल्हापुर गाडी पकडून रात्री नऊ वाजता सातार्‍यात पोहोचलो. सतिश दादा माझ्या पाठीमागे पर्वतासारखा उभा राहिला म्हणून हे शय झाल.

 दुसर्‍या दिवशी सकाळी त्या सर्व मंडळींचे पुन्हा पुन्हा आभार मानत एसटी ने दुपारपर्यंत घर गाठल. दोन दिवसाची माझी एवढी धडपड ऐकून बाबांना खूप आनंद झाला. माझी अ‍ॅडमिशन झाली आणि पुढील  दोन वर्षात मी एम.डी. (स्त्री रोग) पूर्ण केल.

 मघापासून मी तुम्हाला २४ जानेवारी  १९९२ ची गोष्ट सांगतेय. त्या एका दिवसात मी जीवनातील थरार अनुभवला. आणि अडचणीवर मात कशी करायची हे शिकले.

 आता हे सारे मी माझ्या कन्स्ल्टींग रुम मधून बोलते आहे. पण शेवटी महत्वाचे सांगायचे राहिले. ते म्हणजे सातार्‍यात फोन करण्यासाठी मला स्कुटरवरुन नेणारा आणणारा तो हिरो आठवतो ?. उमेश पोतदार. अहो एम. डी. झाल्यानंतर त्याच्या स्कुटरची मागची सीट मी कायमची पटकावली. म्हणजेच मि मिसेस अमृता उमेश पोतदार झाले. आम्ही दोघांनी कोकणात लहानश्या गावात हॉस्पिटल काढले.

 झाली या घटनेला जवळजवळ वीस वर्ष. आता आमची मुलगी एम.बी.बी.एस ला आहे. पण दर वर्षी २४ जानेवारी आली की मला सातार्‍याचे आर्यांग्ल कॉलेज आठवते. आणि भर दंगलीत मुंबईत जाणारी मी आणि सतिश दादा आठवतो.