Sshree Astro Vastu

Generic selectors
Exact matches only
Search in title
Search in content
Post Type Selectors

कौटल्य शब्द की व्युत्पत्ति कुटिल शब्द से नहीं हुई

इतिहासमें ये भ्रामक प्रचार किया गया है ,कि चाणक्य कुटिल होने के कारण कौटल्य नामसे प्रसिद्ध हो गए ।

 

वास्तवमें चाणक्य, बादमें कौटल्य नामसे प्रसिद्ध नहीं हो गए ,अपितु कौटल्य गोत्र होने के कारण चाणक्य स्वयं को कौटल्य लिखते थे । कौटल्य शब्दका अर्थ स्वयं आचार्य  चाणक्यने इस प्रकार किया है –

“कूटो घट: तं धान्यपूर्णं लान्ति संगृह्णन्ति इति कुटिला: ।

कुम्भीधान्या: त्यागपरा ब्राह्मणश्रेष्ठा: । तेषां गोत्रापत्यं कौटल्यो विष्णुगुप्तो नाम । “(कौटल्य-अर्थशास्त्र)

अर्थात् – ‘कूट घटका नाम है । जो लोग एक घटसे अधिक अन्नका संग्रह नहीं करते थे , उन कुम्भीधान्य नामक अत्यन्त श्रेष्ठ ब्राह्मणोंका गोत्रापत्य कौटल्य कहलाता है । कौटल्यका मुख्य नाम विष्णुगुप्त है । ‘

वे आचार्य कौटल्य ही थे ,जिन्होंने चन्द्रगुप्त मौर्य को प्रजा का ऋणी कहकर प्रजा की सेवा में परोपकारोंसे ऋणमुक्त होने का आदर्श रखा था । यही नहीं ,इनके परवर्ती पञ्चतन्त्रके रचयिता आचार्य विष्णु शर्माने ३०० ई पू में ,मनु ,बृहस्पति ,शुक्र ,पराशर एवं व्यासजी जैसे ऋषियोंके साथ  आचार्य चाणक्य का नीतिशास्त्रविदों में स्मरण  किया है

” मनवे  वाचस्पते  शुक्राय   पराशराय  सशुताय ।

चाणक्याय च विदुषे  नमोऽस्तु नयशास्त्र कर्तृभ्य:।।

सकलार्थशास्त्रसारं जगति समालोक्य विष्णुशर्मेदम् ।

तन्त्रै:  पञ्चभिरेतच्चकार   सुमनोहरं   शास्त्रम् ।।”

(पञ्चतन्त्र २-३)

सर्वज्ञ शङ्कर

 

आदिअनादि अनन्तशिवहर

Share This Article
error: Content is protected !!
×